วรรณกรมท้องถิ่น: ภารกิจพิเศษ

ภารกิจพิเศษ

วรรณกรรมท้องถิ่น เรื่อง ก่องข้าวน้อยฆ่าแม่

บทที่1

สรุปเนื้อหานิทานพื้นบ้านเรื่องก่องข้าวน้อยฆ่าแม่

นิทานก่องข้าวน้อยฆ่าแม่ที่ถูกเล่าสืบต่อกันมามีดังนี้ หนุ่มชาวนาชื่อทอง (บางแห่งก็ไม่กล่าวถึงชื่อ) ทองออกไปทำนาตั้งแต่เช้าจนสาย แต่แม่ก็ยังไม่มาส่งข้าวสักที ทองหิวข้าวจนตาลายด้วยอารมณ์ชั่ววูบทำให้เขากระทำการมาตุฆาตมารดา ด้วยสาเหตุเพียงแค่ว่า ก่องข้าวที่แม่เอามาส่งนั้นดูเหมือนจะน้อยไป ไม่น่าจะพอกิน แต่เมื่อทองกินข้าวอิ่มแล้ว ข้าวยังไม่หมดทองจึงได้สติสำนึกผิดที่ฆ่าแม่ตนเอง จึงสร้างธาตุก่องข้าวน้อยขึ้นมา เพื่อเป็นการอุทิศส่วนกุศลขออโหสิกรรมและล้างบาปที่ตนกระทำ

ครั้งหนึ่งเมื่อหลายร้อยปีมาแล้วที่บ้านตาดทอง ยโสธรในฤดูฝนมีการเตรียมปักดำข้าว ทุกครอบครัวจะออกไปไถนาเตรียมการเพาะปลูก ครอบครัวของชายหนุ่มคนหนึ่งกำพร้าพ่อ ไม่ปรากฏชื่อหลักฐาน ก็ออกไปปฏิบัติภารกิจเช่นเดียวกัน วันหนึ่งเขาไถนาอยู่จนสาย ตะวันสูงขึ้นแล้วรู้สึกเหน็ดเหนื่อยอ่อนเพลียมากกว่าปกติ และหิวข้าวมากกว่าทุกวัน ปกติแล้วแม่ผู้ชราจะมาส่งข้าวกล่องให้ทุกวัน แต่วันนี้กลับมาช้าผิดปกติ เขาจึงหยุดไถนาเข้าพักผ่อนอยู่ใต้ต้นไม้ ปล่อยเจ้าทุยไปกินหญ้า สายตาเหม่อมองไปทางบ้าน รอคอยแม่ที่จะมาส่งข้าวตามเวลาที่ควรจะมา ด้วยความรู้สึกกระวนกระวายใจยิ่งสายตะวันขึ้นสูงแดดยิ่งร้อน ความหิวกระหายก็ยิ่งทวีคูณขึ้น ทันใดนั้นเขามองเห็นแม่เดินเลียบตามคันนาพร้อมกล่องข้าวน้อยๆ ห้อยต่องแต่งอยู่บนเสาแหรกคาน เขารู้สึกไม่พอใจที่แม่เอากล่องข้าวน้อยนั้นมาช้ามาก ด้วยความหิวกระหายจนตาลายอารมณ์พลุ่งพล่าน เขาคิดว่าข้าวในกล่องน้อยนั้นคงกินไม่อิ่มแน่ จึงเอ่ยต่อว่าแม่ของตนว่า “อีแก่ ไปทำอะไรอยู่จึงมาส่งข้าวให้กูช้านัก ก่องข้าวก็เอามาแต่ก่องน้อยๆ กูจะกินอิ่มหรือ“ผู้เป็นแม่เอ่ยปากตอบลูกว่า “ถึงก่องข้าวจะน้อยก็น้อยต้อนแต้นแน่นในดอกลูกเอ๋ย…ลองกินเบิ่งก่อน”

ความหิว ความเหน็ดเหนื่อย ความโมโห หูอื้อตาลาย ไม่ยอมฟังเสียงใดๆ เกิดความโมโหหิว คว้าไม้แอกน้อยเข้าตีแม่ที่แก่ชราจนล้มลง แล้วก็เดินไปกินข้าว กินข้าวจนอิ่มแล้ว แต่ข้าวยังไม่หมดกล่อง จึงรู้สึกผิดชอบชั่วดี รีบวิ่งไปดูอาการแม่ และเข้าสวมกอดแม่…อนิจจา แม่สิ้นใจไปเสียแล้ว!!

ชายหนุ่มร้องไห้โฮ สำนึกผิดที่ฆ่าแม่ของตนเองด้วยอารมณ์เพียงชั่ววูบ ไม่รู้จะทำประการใดดี จึงเข้ากราบ นมัสการสมภารวัดเล่าเรื่องให้ท่านฟังโดยละเอียด สมภารสอนว่า “การฆ่าบิดามารดาผู้บังเกิดเกล้าของตนเองนั้นเป็นบาปหนัก เป็นมาตุฆาต ต้องตกนรกอเวจีตายแล้วไม่ได้ผุดไม่ได้เกิดเป็นคนอีก มีทางเดียวจะให้บาปเบาลงได้ก็ด้วยการสร้างธาตุก่อกวมกระดูกแม่ไว้ ให้สูงเท่านกเขาเหิน จะได้เป็นการไถ่บาปหนักให้เป็นเบาลงได้”

เมื่อชายหนุ่มปลงศพแม่แล้ว ขอร้องชักชวนญาติมิตรชาวบ้านมาช่วยกันปั้นอิฐก่อนเจดีย์บรรจุอัฐิแม่ไว้ จึงให้ชื่อว่า “ธาตุก่องข้างน้อยฆ่าแม่” ตราบจนทุกวันนี้

ที่มาและความสำคัญ

ธาตุก่องข้าวน้อย หรือที่นิยมเรียกกันว่า พระธาตุก่องข้าวน้อย หรือ พระธาตุวัดทุ่งสะเดา เป็นเจดีย์เก่าแก่ศิลปะแบบขอม ตั้งอยู่ วัดทุ่งสะเดา บ้านสะเดา ตำบลตาดทอง อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร ห่างจากตัวจังหวัดประมาณ 9 กิโลเมตร ไปตามทางหลวงหมายเลข 23 (ยโสธร-อุบลราชธานี) กิโลเมตรที่ 194 เลี้ยวซ้ายไปอีก 1 กิโลเมตร

ธาตุก่องข้าวน้อยเป็นเจดีย์ก่ออิฐถือปูน รูปทรงแปลกไปจากเจดีย์โดยทั่วไป คือมีลักษณะเป็นก่องข้าว องค์ธาตุเป็นเจดีย์เหลี่ยมย่อมุมไม้สาม ฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัส กว้างด้านละ 2 เมตร ก่อสูงขึ้นไปประมาณ 1 เมตร ช่วงกลางขององค์ธาตุมีลวดลายทำเป็นซุ้มประตูทั้งสี่ด้าน ถัดจากช่วงนี้ไปเป็นส่วนยอดของเจดีย์ที่ค่อยๆ สอบเข้าหากัน ส่วนยอดรอบนอกของธาตุก่องข้าวน้อยมีกำแพงอิฐล้อมรอบขนาด 5x5 เมตร นอกจากนี้บริเวณด้านหลังองค์ธาตุมีพระพุทธรูปอยู่องค์หนึ่งก่อด้วยอิฐ นับถือว่าศักดิ์สิทธิ์มาก และในเดือนห้า (เมษายน) จะมีการประเพณีสรงน้ำพระและปิดทอง เชื่อกันว่าถ้าไม่ทำเช่นนี้ฝนจะแล้งในปีนั้น

มีอายุอยู่ในราวพุทธศตวรรษที่ 23-25 (สมัยอยุธยาตอนปลาย) ประวัติของการสร้างธาตุแห่งนี้แตกต่างไปจากธาตุอื่น ๆ ที่มักเกี่ยวข้องกับพุทธศาสนา โดยเป็นนิทานพื้นบ้านเล่าว่า มีชายหนุ่มชาวนา (บ้างว่าชื่อ ทอง) ที่ได้ทำนาทั้งชีวิต วันหนึ่งเขาออกไปไถนา ในเวลาเที่ยงเขาเหนื่อยล้า รู้สึกเกิดอาการร้อนรนและหิวโซ มารดาของหนุ่มชาวนามาส่งข้าว แต่มาช้ากว่าเวลาปกติ ชายหนุ่มเห็นว่าก่องข้าวที่มารดาถือมาให้นั้นก่องเล็กมาก เขาโกรธมารดามาก จึงทำร้ายมารดาด้วยความโมโหหิว เอาคันไถนาฟาดไปที่มารดา จนมารดาล้มและเสียชีวิต หลังจากนั้นเขากินข้าวที่มารดานำมาให้ แต่ก็กินเท่าไรข้าวก่องน้อยนั้นก็ไม่หมดก่อง ลูกชายเริ่มได้สติ หันมาเห็นมารดานอนเสียชีวิตบนพื้น จึงรู้สึกเสียใจมากที่ได้ทำผิดไป จึงได้สร้างธาตุก่องข้าวน้อยแห่งนี้ขึ้นมาด้วยมือเพื่อชดใช้บาปกรรม

1. ที่มา : หนังสือสถาบันลือธรรม

2. ผู้เรียบเรียง : อาจารย์ กฤษณะ สุริยกานต์

3. เอกสารอ้างอิง : ดนุพล ไชยสินธุ์ .วรรณกรรมพื้นบ้านอีสาน.มหาสารคาม:2526

กัลยา คุณทะวงษ์. วรรณกรรมพื้นบ้าน. นครราชสีมา:วิทยาลัยครูนครราชสีมา,2521.(อัดสำเนา)

หมายเหตุ

เรื่องก่องข้าวน้อยฆ่าแม่เป็นวรรณกรรมพื้นบ้านที่ไม่ปรากฏชื่อผู้แต่งและไม่ปรากฏหลักฐานว่าแต่งในสมัยใด เพราะเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นจริงในหลายร้อยปีที่แล้วและยังมีการสร้างธาตุก่องข้าวน้อยฆ่าแม่ให้ผู้คนไปเที่ยวชมกราบไหว้ วรรณกรรมพื้นบ้านเรื่องก่องข้าวน้อยฆ่าาแม่คงเป็นที่รู้จักแพร่หลายมานานแล้วดังปรากฏในรูปแบบต่างๆ เช่นหมอลำ เพลง แหล่ การ์ตูน ละคร ภาพยนต์ ฯลฯ

บทที่2

วิเคราะห์เนื้อเรื่อง

1. วิเคราะห์ชื่อเรื่อง

นิทานเรื่องก่องข้าวน้อยฆ่าแม่ ตั้งตามชื่อข้าวของเครื่องใช้และตัวละครในเรื่อง ที่ลูกชายได้ไถนาจนหิวข้าวหนักจนตาลาย เกิดอารมณ์โมโหหิวด่าแม่ว่าทำไมเอาข้าวมาส่งก่องข้าวน้อยอย่างนี้ คิดว่าตัวเองจะกินข้าวไม่อิ่ม จึงใช้แอกไถนา ทุบตีแม่ตัวเองจนสิ้นใจ จึงได้ชื่อเรื่องว่า ก่องข้าวน้อยฆ่าแม่

2. แก่นเรื่อง

ความโกรธจนขาดสติยั้งคิด ทำให้เกิดการสูญเสียที่ยิ่งใหญ่

3. โครงเรื่อง

การเปิดเรื่อง เปิดเรื่องด้วยคติสอนใจ ให้เห็นว่าความโกรธโมโหจำนำไปสู่ความสูญเสียเราควรควบคุมสติ อารมณ์ตัวเองให้ดีในการที่จะทำงานอย่างใดอย่างหนึ่งอย่าให้ความโกรธเข้ามาครอบงำในจิตใจเราได้

การดำเนินเรื่อง

- มีครอบครัวชาวนาอยู่ครอบครัวหนึ่งอยู้ด้วยกันสองแม่ลูก

- ถึงฤดูทำนาลูกชายไปไถนาเป็นประจำ

- แม่จะหุงหาอาหารทำกับข้าวไปส่ง

- วันหนึ่งลูกชายได้ไปไถนาแต่เช้าตรู่

- แม่ก็ทำอาหารเช่นเดิม แต่วันนั้นเป็นวันพระ แม่จึงจัดอาหารไปวัดก่อน

-หลังจากทำบุญที่วัดเสร็จแม่ก็นำอาหารไปส่งลูก ซึ่งกว่าจะถึงนาก็เป็นเวลาสายมากแล้ว

- ลูกชายทำงานหนัก จึงเกิดอารมณ์โมโหหิวอย่างรุนแรง

- ลูกชายไถนาไปทั้งบ่นด่าแม่ตัวเองว่าไม่เอาข้าวมาส่งสักที

- เมื่อแม่มาถึง ก็ร้องเรียกลูกมากินข้าว พลางจัดอาหาร

- ลูกชายโมโหหิว จึงปลดแอก วิ่งเข้ามาหาแม่

- กระหน่ำฟาดแอกลงบนศรีษะแม่

- ลูกชายพูดว่า มึงไม่เห็นใจกู ก่องข้าวน้อย กูกินไม่อิ่มหรอก

- กินไปสักพักเขาก็รู้สึกอิ่ม แล้วเหลือบไปดูก่องข้าว ปรากฏว่าข้าวยังเหลืออยู่

- ครั้นความโกรธผ่อนคลายลง จึงหวนคิดถึงแม่ แต่แม่ได้สิ้นลมหายใจไปเสียแล้ว

- ลูกชายรู้สึกผิดว่าเป็นบาปนักจึงเข้ามอบตัว และขอบวชเป็นพระภิกษุ อุทิศส่วนกุศลให้แม่

- ท่านเจ้าเมืองเห็นว่าเป็นพระที่ดี จึงเลื่อมใสศรัทธาถวายไม้กวาดลานวัดที่ทำด้วยด้ามทองคำ

- สมัยก่อนชาวอีสานเรียกไม้กวาดลานวัดว่า ตาด และด้ามไม้กวาดเป็นทองคำ จึงได้ชื่อหมู่บ้านว่า หมู่บ้านตาดทอง

การจบเรื่อง

จบด้วยการบอกถึงว่าลูกชายที่เป็นพระได้สร้างเจดีย์ขึ้น ที่เรียกว่า พระธาตุก่องข้าวน้อยฆ่าแม่

4.ตัวละครในเรื่อง

1.ลูกชายชื่อทอง

เป็นชายหนุ่มที่กำพร้าพ่อ มีลักษณะนิสัยขี้โมโห นิสัยวู่วามเอาแต่ใจตนเอง

2.แม่ของทอง

ไม่ปรากฎชื่อ มีลักษณะนิสัย เป็นห่วงเป็นใยลูก รักลูกมาก

3.เจ้าทุย

เป็นควายที่ทองใช้ไถนา

5.การใช้ภาษา

นิทานเรื่องก่องข้าวน้อยห่าแม่ เป็นการแต่งขึ้นโดยการใช้ภาษาถิ่นอีสานของ จังหวัดยโสธร และหนังสือบางเล่มอาจจะใช้ภาษาไทยกลาง แต่งเป็นร้อยแก้วร้อยกรอง ใช้ภาษาที่อ่านและเข้าใจง่ายใช้ ถ้อยคำภาษาเรียบเรียงไว้อย่างสละสลวยบรรยายเนื้อหาได้ดี และมีการดำเนินเรื่องดี ในเรื่องกล่าวถึงลักษณะนิสัยตัวละคร การสนทนา นอกจากสำนวนภาษาที่จัดว่าดีเยี่ยมเหมาะแก่นักอ่านทั่วไป และนำไปประยุกต์เป็นละครการ์ตูน ละครเวที หนังสือเรียน หมอลำ

6.ฉาก/สถานที่

ฉากหลัก

1.ดำเนินเรื่องอยู่กลางทุ่งนาเพราะลูกชายชื่อทองได้ออกไปไถนาและฆ่าแม่ตายกลางทุ่งนา

บทที่3ความโดดเด่น

เรื่องก่องข้าวน้อยฆ่าแม่

มีความโดดเด่นด้านการดำเนินเรื่องและสถานที่ที่เกิดเหตุการณ์กลางทุ่งนาเพราะตัวละครที่เป็นลูกชายที่ชื่อทองได้ไปไถนาที่ทุ่งนาแล้วหิวข้าวจนโกรธโมโหร้าย เห็นแม่เอาก่องข้าวน้อยมาจึง ได้ฆ่าแม่เพราะคิดว่าตัวเองจะกินข้าวไม่อิ่ม

บทที่4 การนำไปประยุกต์ใช้

ปัจจุบันนิทานเรื่องก่องข้าวน้อยฆ่าแม่ เป็นที่รู้จักกันอย่างแพร่หลายดังปรากฎในหลายรูปแบบ ได้แก่

-หมอลำเรื่องต่อกลอน เรื่อง ก่องข้าวน้อยฆ่าแม่ คณะ เพชรอุบล

-เพลงลูกทุ่ง เพลง : ก่องข้าวน้อยฆ่าแม่ ศิลปิน : ศิริพร อำไพพงษ์ อัลบั้ม : ฝากไว้ในแผ่นดิน